Ford EcoSport 2016

Chính thức ra mắt tại triển lãm ôtô Geneva 2015, phiên bản cập nhật của chiếc SUV cỡ nhỏ Ford EcoSport có một số thay đổi nhằm hoàn thiện hơn cho mục đích sử dụng trong đô thị.

Phiên bản EcoSport 2016 dành cho thị trường Châu Âu

Ford EcoSport chính thức được bán tới tay khách hàng Việt Nam từ tháng 7/2014, dù chỉ có chưa đến nửa năm nhưng lượng bán EcoSport đã đứng thứ 4 trong số 7 mẫu xe kinh doanh của Ford Việt Nam (chỉ thua Everest 19 xe). Yếu tố nhỏ gọn, thời trang cùng với các công nghệ tiện ích trên xe đã khiến EcoSport nhanh chóng có chỗ đứng.

Để hoàn thiện hơn thiết kế hướng đến một chiếc SUV đô thị đúng nghĩa, tại triển lãm ôtô Geneva 2015 đang diễn ra ở Thuỵ Sĩ, Ford đã đưa ra phiên bản cập nhật mới nhất 2016 cho chiếc EcoSport.

Bước sang phiên bản mới (bản S), EcoSport đã bỏ đi phần bánh treo ở cửa sau, giúp chiếc xe gọn gàng hơn, phù hợp với mục đích chạy đô thị. Ngoài ra, EcoSport S còn được trang bị la-zăng hợp kim 17 inch, một bộ khuếch tán phía sau, ốp gương và mui xe đều được sơn đen. Khoảng sáng gầm xe giảm đi 10 mm.

Bên trong, EcoSport S sở hữu bảng điều khiển trung tâm có thiết kế mới mạ chrôm xung quanh, chất liệu cách âm sẽ được làm dày hơn ở các cánh cửa và cả bảng đồng hồ trung tâm, cũng như phần chụp pedal chắc chắn hơn. Xe có trang bị sưởi kính và sấy ghế phù hợp với khách hàng Châu Âu.

Động cơ trang bị trên EcoSport vẫn không thay đổi gồm bản 1.5L máy xăng, động cơ Ecoboost và diesel.

Giá bán của xe chưa được công bố, nhưng có thể biết trước là phiên bản EcoSport S sẽ bán ra trước mắt tại Anh vào tháng 6 tới đây.

Đình Quý

Tin liên quan

Chuôn Ngọ là làng nghề truyền thống đã nghìn tuổi, lưu giữ được những nét tinh hoa nhất của một trong những nghề thủ công tinh tế bậc nhất.

Trong chuyến đi cuối cùng của loạt bài cùng EcoSport khám phá các làng nghề truyền thống đặc sắc, chúng tôi quyết định về Chuôn Ngọ. Lựa chọn này có nhiều lý do. Đây là nơi có làng nghề khảm trai nổi tiếng nhất và lâu đời nhất; đây cũng là chuyến du hành về hướng nam, sau khi chúng tôi đã đi lên phía bắc thăm Đồng Kỵ và sang đông tới Chu Đậu.

Trên hành trình, chúng tôi ghé qua làng sơn mài Hạ Thái, mà theo tư vấn của một anh bạn, từng là nơi làm rất tốt mô hình kết hợp giữa du lịch với phát triển nghề truyền thống.

Sơn mài Hạ Thái

Làng Hạ Thái thuộc xã Duyên Thái, huyện Thường Tín, cách Hà Nội khoảng 17km về phía nam. Khu trung tâm sơn mài giờ nằm ở khu đất giãn dân, với đường đi lối lại rộng rãi, quy củ. Cứ vài bước chân lại có thể bắt gặp một xưởng đang hoạt động. Mặc dù thời điểm đầu tháng 9 khi chúng tôi ghé qua, mỗi xưởng chỉ có một vài thợ, nhưng quy mô các xưởng đều có thể dành cho hai, ba chục công nhân cùng làm việc vào những dịp cao điểm đơn hàng, và được phân chia thành các khu vực chuyên môn riêng như thợ làm vóc, gắn vỏ trứng, dán bạc, vẽ màu, phun sơn, mài bóng. 

Sơn mài ở Việt Nam tương truyền có từ hàng trăm năm trước Công nguyên, xuất phát là nghề sơn son thếp vàng, với các sản phẩm chủ yếu là đồ thờ cúng hay đồ dùng cho tầng lớp quý tộc, hay vật dụng cho đời sống hằng ngày là các sản phẩm như khay, hộp bằng mây tre đan được quang một lớp sơn vừa trang trí vừa bảo vệ. 

Đến đầu thập niên 1930, lứa hoạ sĩ đầu tiên của trường Mỹ thuật Đông Dương, từ vẽ tranh đã nghĩ ra việc ứng dụng sơn mài trên nhiều chất liệu khác nhau và hoàn thiện kỹ thuật mài. Từ gỗ, tre, nứa, song, mây và giờ đây là composite, gốm sứ, khiến cho sản phẩm trở nên cực kỳ phong phú. Sơn mài trước đây cũng chỉ có 3 mầu: sơn then (màu đen), sơn son (màu đỏ) và sơn cánh gián (màu vàng nâu). Quá trình tìm tòi sáng tạo đã tạo nên nhiều màu mới với nhiều sắc độ, từ đằm thằm đến lộng lẫy.

Trên tay hoạ sĩ Trần Công Dũng là một chiếc đôn sơn mài, với khung đan từ tre. 

Dẫn chúng tôi đi thăm quan một số công đoạn sản xuất đồ thủ công, anh Trần Công Dũng, một nghệ nhân xuất thân là hoạ sĩ sơn mài học trường Mỹ thuật Hà Nội, cho biết tranh sơn mài từng có thời rất được ưa chuộng ở nước ngoài. Chất liệu để hoàn thiện tranh từ đơn giản như vỏ trứng đến cầu kỳ như quỳ bạc, quỳ vàng. Tuy nhiên, đầu ra của tranh hiện đang chững lại do thiếu những hoạ sĩ tài năng. Tranh sơn mài hiện chủ yếu là làm theo các mô-típ cũ, ít sáng tạo, gặp sự cạnh tranh từ tranh của Hàn Quốc nên cũng không còn thu hút khách du lịch, nhất là khách nước ngoài như trước. Đây cũng là lý do khiến du lịch làng nghề gần đây trở nên đìu hiu.

Nguyên nhân ngoài ra còn có việc thiếu sự gắn bó giữa các ngành, thiếu các nhà đầu tư, các gallery trưng bày quảng bá sản phẩm. Kinh tế suy giảm cũng là một yếu tố khác. Tuy nhiên, Hạ Thái cũng từng trải qua khó khăn trước đây, vào cuối thập niên 1980 hay cuộc khủng hoảng kinh tế cuối những năm 1990. Khó khăn rồi cũng sẽ qua, nhưng mơ ước của anh Dũng cũng như nhiều người trăn trở với nghề khác là làm thế nào tạo ra được mô hình kết hợp giữa trường lớp đào tạo nhân lực với làng nghề sản xuất, du lịch văn hoá, làm nền tảng phát triển kinh tế, mới có thể duy trì phát huy nghề truyền thống đến một mức cao hơn.

Khảm trai - nghề công phu nhất

Rời Hạ Thái, chúng tôi xuôi tiếp xuống phía nam khoảng hơn 20km nữa là tới xã Chuyên Mỹ, ở huyện Phú Xuyên, Hà Tây. Tại đây có tới 7 làng nghề khảm trai, mà gốc gác xuất phát từ Chuôn Ngọ. Đây là làng nghề gây ấn tượng mạnh nhất cho chúng tôi trong chuyến du lịch, khám phá cùng EcoSport.

Nói về tuổi, Chuôn Ngọ thuộc số làng nghề lâu đời nhất Việt Nam. Nghề khảm ở Việt Nam được sử sách nhắc tới từ thế kỷ 3 đến 5, vào thời còn Bắc thuộc. Khảm trai xuất hiện sau đó không lâu. Tổ nghề vùng khảm trai Chuyên Mỹ là danh tướng Trương Công Thành, từng theo Lý Thường Kiệt đánh quân Tống tận sang phương Bắc. Đến thời Trần thì nghề đã phát triển tới mức điêu luyện và được đưa vào danh sách quà tặng theo đòi hỏi của triều đình nhà Nguyên. Đồ khảm trai cũng đặc biệt được người Pháp ưa chuộng khi bắt đầu chế độ thực dân ở Việt Nam nhờ tính nghệ thuật, sự tinh xảo.

Khảm trai có điểm độc đáo là chất liệu xuất phát từ ruộng đồng, tưởng như bỏ đi, nhưng khi hoàn thiện lại trở thành hàng xa xỉ, cao cấp. Cũng bởi vậy, hoàn thiện một sản phẩm phải trải qua nhiều công đoạn cầu kỳ và công phu, tốn nhiều thời gian và cần nhiều nỗ lực, tâm huyết.

Nghề thủ công nào cũng đòi hỏi sự công phu trong chế tác, nhưng so với nghề khảm trai, có lẽ chỉ nghề kim hoàn là có thể sánh được. Vỏ ốc vỏ trai vốn mong manh, lại trải qua các công đoạn mài mỏng, trước khi được cắt xẻ thành những chi tiết mảnh hơn cả sợi tóc. Đôi khi một bức tranh có tới hàng nghìn chi tiết như vậy. Chỉ hình dung việc khảm các chi tiết này lên gỗ đã đủ thấy được cái tài tình của người thợ.

Tô hình lên xà cừ trước khi châm vạch ốc.

Có thể chia kỹ thuật khảm trai có thể chia ra thành các công đoạn sau. Đầu tiên là xẻ, mài và ép ốc, trai. Sau khi xẻ, phải mài thật nhẵn và hơ trên lửa cho phẳng. Phải làm hoàn toàn bằng tay vì dùng máy ép có thể làm những miếng xà cừ mỏng manh vỡ vụn. Tiếp theo là châm vạch ốc, tức là dùng kim vạch hoa văn theo mẫu tranh, rồi cắt tỉa. Khó nhất chính là việc tỉa hình trên vỏ trai vỏ ốc vì nếu hỏng có thể phải khắc lại từ đầu, chất liệu thì vô cùng mảnh mai, trong khi giá lại rất đắt. Tiếp đó cẩn những hoa văn đó xuống bề mặt gỗ được khắc sẵn và dính bằng sơn ta. Cuối cùng là gia công xử lý bề mặt. Người thợ phải mài bằng giấy ráp, đánh lại bằng cát mịn, sau đó xoa vôi bột, dùng lá ngái đánh một lần nữa rồi xoa bột gạo để làm mịn các chỗ xước và lên sắc.

Dùng lưỡi cưa mảnh như sợi chỉ để cắt từng miếng vỏ trai, ốc.

Trong số những bức tranh khảm trai gần đây, nổi tiếng nhất là bức Chiếu dời đô, khảm nguyên văn lời chiếu của Lý Thái Tổ, được thực hiện năm 2010, và bức Phiên chợ quê. Tác giả bức tranh, nghệ nhân Nguyễn Duy Hải, là một trong những người nổi tiếng nhất về nghề hiện nay. Bức tranh có kích thước 2,5x1,28m khảm toàn vỏ ốc, rực lên vẻ óng ánh hồng tía dưới ánh sáng. Bức tranh đi ra khỏi khuôn mẫu của tranh khảm trai truyền thống, vốn gắn với hoành phi câu đối, gắn với những đề tài long phượng hay các tích của Tàu. Lấy cảm hứng từ bài thơ Chợ tết của nhà thơ mới Đoàn Văn Cừ, Duy Hải đã tạo nên một tác phẩm hoành tráng theo đúng nghĩa, mới lạ nhưng vẫn đậm chất dân gian. Một bức tranh phức tạp với khung cảnh đặc trưng cây đa bến nước cùng các sinh hoạt của một phiên chợ quê.

Một người thợ tỉ mẩn cham lưng chiếc ghế bằng gỗ trắc trước khi cẩn xà cừ. Bộ bàn ghế gỗ trắc khảm xà cừ này có giá tới 800 triệu đồng.

Quan sát xưởng của anh Hải, chúng tôi thấy anh còn sáng tạo bằng cách khảm trai tranh Đông Hồ, Hàng Trống, hay thổi hơi hướng hiện đại với những bức tranh thiếu nữ, tranh bờ Hồ, chân dung người nổi tiếng. Theo anh Hải, thị trường tiêu thụ chủ yếu ở Trung Quốc nên cũng khó có thể đầu tư sáng tạo những đề tài mới lạ. Khách châu Âu rất ưa chuộng đồ khảm trai, nhưng họ lại không ưa thích bàn ghế, sập gụ mà chỉ chuộng các món đồ lưu niệm nho nhỏ. Cho chúng tôi xem một hộp đồ trang sức tròn với đường kính hơn 30cm, anh Hải cho biết nó có giá tới gần 40 triệu đồng, do được làm bằng gỗ trắc lại khảm xà cừ đỏ loại đắt nhất. Một cân xà cừ nhập ngoại từ Singapore giá lên tới 30-40 triệu đồng.

Nghệ nhân Nguyễn Duy Hải giới thiệu các công đoạn làm ra một tác phẩm khảm trai.

Nghề khảm trai xuất phát từ những vỏ trai, vỏ ốc mò dưới ao, ruộng, nhưng ngày nay cũng đã nằm trong trào lưu toàn cầu hoá. Vật liệu có nhiều, ở trong nước có cửu khổng (bào ngư), diệp xù, trai cánh, trai Nông Cống. Loại đắt tiền phải nhập ngoại. Trai đen, ốc nhập từ Singapore, loại cao cấp như vỏ ốc Indonesia có thể tạo nên những ánh sắc lung linh như hình ảnh 3 chiều. Chi phí đắt đỏ như thế, người có thể cẩn xà cừ ở mức nghệ nhân lại không nhiều, nên mỗi một tác phẩm làm ra đều vô cùng kén khách mua. Chỉ vào người cháu đang tỉ mẩn chạm lưng ghế bằng gỗ trắc, anh Hải nói bộ bàn ghế hoàn chỉnh này (một bàn, một ghế dài, 2 ghế đơn, 2 đôn) có giá tới 800 triệu đồng. Một bộ sập tam diện gỗ trắc đã có giá hơn một tỷ đồng, cẩn xà cừ xong tăng gấp rưỡi là thường.

Chiếc hộp trang sức bằng gỗ trắc giá gần 40 triệu đồng.

Có tới hơn 90% người dân ở Chuôn Ngọ sống nhờ nghề khảm trai. 

Dạo một vòng xung quanh Chuôn Ngọ, có thể thấy đâu đâu cũng vang lên tiếng cưa cắt, tiếng đục chạm, tiếng mài. Mỗi hộ chỉ vài nhân công, hoặc tự làm xưởng riêng, hoặc gia công cho các công ty như của anh Duy Hải. Theo thống kê, có tới hơn 90% số hộ ở Chuôn Ngọ sống dựa vào nghề khảm trai. Khảm trai là nghề độc đáo và chỉ có ở riêng khu vực Nam Á và Đông Nam Á. Câu chuyện của Chuôn Ngọ dù ở quy mô nhỏ cũng không khác là bao với câu chuyện Việt Nam gia nhập TPP, đó là thay vì chờ đón đầu tư nước ngoài và mãi đi gia công, phải dựa được vào thế mạnh thực sự, mở rộng thị trường nhằm tạo hiệu ứng tăng trưởng, qua đó đầu tư trở lại để cải thiện sản phẩm, nâng cao hình ảnh thương hiệu mang bản sắc riêng.

EcoSport khám phá làng sơn mài Hạ Thái và làng khảm trai Chuôn Ngọ.

Chu Đậu, làng nghề gốm thất truyền hơn 5 thế kỷ đã được khôi phục gần như trọn vẹn với những điểm độc đáo khó tìm thấy ở các sản phẩm cùng loại trên thế giới. 

Không gian trong sân công ty gốm Chu Đậu. 

Lịch trình chuyến đi thứ hai trong loạt bài Ford EcoSport khám phá làng nghề của chúng tôi là tìm về làng gốm Chu Đậu. Ý tưởng đến từ việc một anh bạn vong niên công tác tại Văn phòng Chính phủ có đề cập chuyện từng đặt hàng một số món gốm Chu Đậu làm quà tặng và người nhận quà rất yêu thích.

Nói đến gốm sứ Việt, người ta nghĩ ngay tới Bát Tràng với những sản phẩm gốm thủ công đặc sắc, sứ Minh Long với những mặt hàng hiện đại, cao cấp. Tuy nhiên, ở một xứ sông ngòi chằng chịt và người dân gắn chặt với đất như Việt Nam, có hàng chục làng gốm lớn nhỏ và trong số đó, Chu Đậu là một làng nghề có tuổi đời lâu nhất, với những sản phẩm cũng độc đáo bậc nhất. 

Đường đến gốm Chu Đậu có thể đi theo hai con đường: quốc lộ 5 hoặc đường qua Bắc Ninh đến thị trấn Sao Đỏ rẽ vào.

Từ Hà Nội đến huyện Nam Sách, Hải Dương chỉ chưa đầy 2 tiếng chạy ôtô. Có 2 cách di chuyển đến đây: chạy quốc lộ 5 cắt ngang sông Thái Bình để rẽ vào từ ngã ba Tiền Trung, nếu chọn đường xa hơn đi qua Bắc Ninh, thị trấn Sao Đỏ và đi qua sông Kinh Thầy để vào đến Chu Đậu. Con đường thứ nhất rất dễ đi, chiếc Ford EcoSport chở chúng tôi cứ bám theo biển báo, thậm chí không cần sử dụng đến Google Map để tìm đường.

5 thế kỷ ngủ quên

Chu Đậu có một thời gian thất truyền nghề gốm và chỉ sản xuất nông nghiệp.

Nằm yên ả bên tả ngạn sông Thái Bình, Chu Đậu theo tiếng Hán có nghĩa là bến thuyền đỗ. Theo nhận định của giới chuyên môn, gốm Chu Đậu, có từ thế kỷ 13, vào thời cực thịnh đã hình thành nên phương pháp chế tạo đạt trình độ cao, đó là chuốt, tạo dáng trên bàn xoay, ngắt sản phẩm thành nhiều công đoạn rồi lắp ghép lại và gia công. Gốm thành phẩm được ví “mỏng như giấy, trong như ngọc, trắng như ngà, kêu như chuông”. Tuy nhiên, nghề gốm tương truyền bị phôi phai bởi cuộc chiến Trịnh-Mạc vào thế kỷ 15.

Lai lịch làng gốm cổ chỉ được nhắc đến trở lại khi vào năm 1980, một vị đại sứ Nhật Bản vô tình nhìn thấy một chiếc bình gốm cổ tuyệt đẹp ở bảo tàng Topkapi Saray (tại Istanbul, Thổ Nhĩ Kỳ) được mua bảo hiểm với trị giá lên cả triệu USD. Sự tò mò về gốc gác chiếc bình đã khiến ông viết thư cho chính quyền tỉnh Hải Hưng (lúc đó) để tìm hiểu. Tuy nhiên, vào thời điểm đó, không ai xác định được chính xác vị trí một làng gốm trên địa bàn tỉnh. Câu chuyện rơi vào quên lãng cho dù rải rác đây đó lại có tin tức về việc người dân đào được gốm cổ dưới lòng đất.

Chu Đậu hiện nằm trong nhóm 3 địa điểm du lịch mà huyện Nam Sách muốn phát triển gồm gốm Chu Đậu, chùa Trăm Gian và đền thờ Mạc Đĩnh Chi.

Phải đợi tới năm 1997, gốm Chu Đậu mới hồi sinh với việc một con tàu của Bồ Đào Nha được trục vớt ngoài khơi Quảng Nam, trên đó chở theo hàng trăm nghìn đồ gốm cổ, chủ yếu là có nguồn gốc từ Chu Đậu. Chính thời điểm này đã dẫn đến quyết định của công ty Hapro đầu tư thành lập Công ty cổ phần gốm Chu Đậu, chuyên sản xuất mặt hàng gốm xuất khẩu vào năm 2001.

Gốm Chu Đậu thực ra là cái tên gọi ngắn gọn của gốm Chu Đậu – Mỹ Xá, tên 2 làng mà người ta đào được nhiều dấu tích về nghề gốm. Hiện nay, người ta chỉ quen gọi gốm Chu Đậu. Nguyên do bởi ở đây không còn làng nghề truyền thống như những nơi khác, tại địa phương hiện chỉ có một số công ty mở ra để làm nghề gốm. Lớn nhất trong đó là Công ty cổ phần gốm Chu Đậu, nằm trên địa bàn xã Thái Tân, huyện Nam Sách, cách thành phố Hải Dương 16km về phía Tây Bắc.

Không gian nhà xưởng tạo hình khuôn.

Con đường trải nhựa đưa chiếc EcoSport vào tận sảnh chính của công ty, nơi trưng bày và bán sản phẩm, phía sau là khu sản xuất và lò nung. Toàn bộ cơ sở nằm trên diện tích hơn 33 nghìn mét vuông, với khoảng hơn 200 công nhân. Do có tuổi đời chưa lâu, lại thành lập trên cơ sở làng gốm nổi tiếng nhưng chỉ còn lại đồ cổ và cái tên, nên khó khăn lớn nhất của Công ty gốm Chu Đậu là thiếu thợ lành nghề, đặc biệt là các nghệ nhân cha truyền con nối.  Các thợ nghề lứa đầu tiên đều là những người được công ty tuyển chọn và cho đi học nghề gốm. Bù lại, do được đầu tư bài bản từ đầu nên các khu vực sản xuất được bố trí ngăn nắp, quy trình sản xuất liên hoàn. Đây là điều mà các làng nghề truyền thống hầu như không làm được. Thợ nghề được chuyên môn hoá và có ý thức về công việc tốt hơn so với ở các doanh nghiệp quy mô gia đình. 

Men vàng Chu Đậu

Cặp bình hoa lam - tỳ bà.

Phòng trưng bày của công ty gốm Chu Đậu có tất cả các sản phẩm ưu tú nhất của làng nghề.

Tại gian trưng bày, sau khi làm việc với lãnh đạo công ty, người phụ trách bán hàng tên Dung dẫn chúng tôi đi một vòng theo đúng quy trình sản xuất gốm. Như một hướng dẫn viên chuyên nghiệp, Dung rành rọt kể lại lịch sử phát triển của gốm Chu Đậu, của công ty. Cô dẫn chúng tôi đi qua gian thờ tổ nghề - bà Bùi Thị Hý – người ký tên trên chiếc bình hoa lam “triệu đô” ở bảo tàng Topkapi Saray. Đi qua một khu vực rộng rãi trưng bày đủ các loại sản phẩm, chúng tôi bước sang khu vực sản xuất.

Về các sản phẩm từ đất, cách phân chia phổ thông coi cấp thấp nhất là sành, rồi đến gốm và cao nhất là sứ. Trên thực tế, tất cả đều là sản phẩm được làm từ cùng chất liệu đất sét. Sứ được sử dụng để chỉ những sản phẩm đạt tới các tiêu chí cao nhất về độ lửa, độ trong và độ bóng. Nói cách khác, công nghệ chế tạo sứ đòi hỏi tiêu chuẩn cao hơn. Hiện tại, Chu Đậu có khá ít sản phẩm sứ, chủ yếu mới là đồ gốm bởi lý chính là chưa đầu tư được lò nung. Nếu xét về sự cầu kỳ trong chế tác, nghệ nhân làm gốm hay sứ cũng đều cần sự tài hoa như nhau.

Một dãy các lò nung gốm.

Để ra được sản phẩm chất lượng, đầu tiên phải chọn được nguyên liệu tốt. Gốm Chu Đậu đòi hỏi loại đất sét lấy từ Trúc Thôn - Chí Linh, mỏ đất có nhiều vi lượng khoáng chất, ít tạp chất và được đánh giá có chất lượng tốt nhất thế giới. Đất khai thác về cũng phải đi qua các công đoạn nghiền, lắng trong bể, lọc và ủ để làm sạch để thành hồ.

Tại xưởng tạo hình, các vật dụng thông thường được làm bằng phương pháp tạo khuôn rồi đem sấy khô và mài nhẵn. Với sản phẩm đòi hỏi tính nghệ thuật, thợ thủ công sẽ phải dùng phương pháp chuốt bằng tay để tạo hình. Tiếp đó là đến công đoạn cầu kỳ của việc trang trí hoạ tiết. Lúc này, sản phẩm được đưa vào lò nung với nhiệt độ trung bình 12.500 độ C.

Một công nhân là người địa phương đang tạo nét cho lục bình cỡ đại.

Gốm Chu Đậu có 2 đặc trưng: các hoạ tiết tinh xảo thuần Việt và lớp men hơi vàng sau khi ra lò. Men được làm từ tro vỏ trấu thóc nếp, trộn với đất sét theo tỷ lệ và công nghệ nhào nặn riêng, khi ra lò cho hình ảnh sâu, với những vết rạn vệt xoắn, khác hẳn men rạn chân chim, hạt ngô v.v.. của gốm Bát Tràng hay loại gốm khác. Chính vì lẽ đó, cố Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã tổng kết bằng câu “Gốm Chu Đậu tinh hoa văn hóa Việt Nam”.

Nữ công nhân trẻ đang tỷ mẩn vẽ hoa văn trước khi gốm được đem đi tráng men.

Kể với chúng tôi, Dung cho biết 2 sản phẩm quan trọng nhất của Công ty gốm Chu Đậu hiện nay là cặp bình tỳ bà – hoa lam, hay còn gọi là cặp bình âm dương, bình phụ mẫu. Bình tỳ bà cổ nhỏ, miệng loe, thân tròn biểu trưng cho người phụ nữ. Một chiếc bình tỳ bà cổ đã được mua với giá 521.00USD trong một phiên đấu giá tại Mỹ.

Bình hoa lam có thân tròn, cổ cao hình trụ thẳng đứng biểu trưng cho người đàn ông. Gọi là hoa lam bởi hoạ tiết trên bình (và hầu hết sản phẩm của gốm sứ Chu Đậu) được vẽ bằng màu lam. Dòng gốm hoa lam của Việt Nam ở thế kỷ 15 đặc biệt phát triển với 2 cách thể hiện: Vẽ chi tiết, nét mảnh, mà dân sưu tầm gốm gọi là “pake”; Vẽ thoáng với nét đậm.

Một sản phẩm "vẽ vàng" của gốm Chu Đậu có giá khá đắt.

Gốm hoa lam còn được kết hợp với trang trí vàng kim. Không phải sơn son thếp vàng mà vàng được pha loãng bằng hoá chất, sau đó người thợ sử dụng bút để chấm vàng nước và vẽ trực tiếp lên lớp men sản phẩm. Đây cũng là kỹ thuật ít có ở các nước và đã xuất hiện ở Việt Nam từ hàng trăm năm trước. Người ta tìm thấy không ít đồ gốm trên con thuyền đắm ở Quảng Nam sử dụng chất liệu này. 

Không chỉ khôi phục được những kỹ thuật cao cấp nhất của nghề gốm cổ, gốm Chu Đậu còn đang khởi sắc bởi cách làm hiện đại. Khác với các làng nghề truyền thống, với các xưởng nhỏ và không có những hiệp hội nghề nên rất khó làm du lịch, khách tham quan Công ty gốm Chu Đậu có thể chứng kiến từ đầu đến cuối quy trình làm ra sản phẩm, được chiêm ngưỡng sự kỳ công của những người thợ và có rất nhiều món đồ lưu niệm để mua. Chính vì vậy, hằng năm, Chu Đậu đang đón hàng ngàn lượt khách trong và ngoài nước đến tham quan và mua sản phẩm. Gốm Chu Đậu còn tạo được truyền thống mỗi dịp năm mới mời lãnh đạo cao cấp của nhà nước về tham quan và ký tên lên sản phẩm vừa ra lò. Người mở đầu chính là cố Đại tướng Võ Nguyên Giáp, và người thường xuyên ủng hộ nhất là bà Nguyễn Kim Ngân, Phó chủ tịch Quốc hội. Gốm Chu Đậu, vì thế, đang có cơ hội để trở thành cái tên quen thuộc ở cả những sản phẩm mỹ nghệ cấp cao lẫn sản phẩm phục vụ đời sống thường ngày.

Clip Ford EcoSport khám phá làng gốm Chu Đậu

Làng nghề truyền thống Đồng Kỵ đang ở trong giai đoạn chuyển mình, vượt ra khỏi cách làm ăn chủ yếu dựa trên nghề truyền thống, hướng ra các thị trường Âu, Mỹ với nền tảng phát triển bền vững. 

Chợ gỗ Đồng Kỵ.

Nhằm mục đích thực hiện giới thiệu về các làng nghề nổi tiếng ở Bắc bộ và đang chuyển đổi theo hướng tích cực, năng động, dám khai phá những thị trường mới, Xedoisong.vn đã kết hợp với thương hiệu Ford Việt Nam và dòng xe EcoSport thực hiện tổ chức chuyến khám phá 3 làng nghề tiêu biểu là Đồng Kỵ, Chu Đậu, và Chuôn Ngọ.

Một Đồng Kỵ đang khác

Lăn bánh khỏi Hà Nội trên chiếc Ford EcoSport, nhóm phóng viên đi theo đường vành đai 3 qua cầu Thanh Trì sang Bắc Ninh. Đó là một ngày đầu tháng 9 trời xám xịt. Đồng Kỵ nằm tiếp giáp với thị xã Từ Sơn. Trước đây làng có tên là làng Cời vốn nghèo đói ở chốn Kinh Bắc. Nhận thấy không thể nương dựa mãi vào nghề nông, những người đàn ông trong làng Cời đã rủ nhau phát triển nghề gỗ của cha ông bị bỏ mặc bấy lâu. Theo các nhà khoa học, làng gỗ Đồng Kỵ có lịch sử tồn tại và phát triển khoảng 300 năm.

Chúng tôi chọn Đồng Kỵ vì nhiều lý do. Đây là ngôi làng từ lâu được mệnh danh giàu nhất Việt Nam. Đây cũng là điển hình cho một làng nghề truyền thống phát triển rất mạnh khi mở cửa kinh tế nhưng đang ở trong giai đoạn phải thay đổi để theo kịp với xu hướng phát triển mới. Cuối cùng, việc sử dụng gỗ, cũng như các nguồn nguyên liệu tự nhiên khác, luôn là câu chuyện nóng hổi, cả trong việc khai thác và bảo vệ.

Gỗ vốn là nghề truyền thống của Đồng Kỵ, nhưng đã không còn giới hạn ở trong phường mà lan cả ra xã Phù Khê bên cạnh. Theo chính quyền địa phương, trên 2 khu vực này có 5 chợ gỗ lớn, 3 trong đó nằm tại địa bàn xã Phù Khê. Nhưng trên trục đường chính và ở trong các đường liên thôn rải rác rất nhiều chợ nhỏ, bày bán đủ loại gỗ, từ rẻ tiền cho tới cả gỗ loại 1. Ai đến Đồng Kỵ đều ấn tượng lập tức khi thấy gỗ ở khắp nơi. Gỗ được mua bán, mặc cả như những món hàng thông thường. Người ta chở gỗ bằng xe tải, xe 3 bánh hay thậm chí cả xe máy. Ở những chợ lớn, hàng nghìn súc gỗ vuông vắn được xếp trong các ki-ốt. Ở những hàng nhỏ mọc ven đường cũng có dăm bảy chục khúc gỗ lớn nhỏ xẻ sẵn. Các xưởng sản xuất thì đánh xe tải ra lấy gỗ. Thợ gia đình chốc nhát lại đảo ra chợ, người thì khuân cả cây gỗ về xẻ ra đóng đồ, có người lại chỉ nhặt một cành gỗ nhỏ về làm lại cái chân bàn.

Người ta từng nói, không có khối gỗ quý nào có ở Việt Nam mà không “chạy” qua Đồng Kỵ. Vì thế, đây cũng là nơi tập hợp của anh hào tứ xứ. Thời điểm mà chúng tôi tới Đồng Kỵ, có thể cảm nhận không khí cảnh giác được nâng cao hơn cả trước đây, cho dù vụ bắt ông trùm gỗ Minh “Sâm” xảy ra đã tròn một năm. Có lẽ bởi chiếc xe EcoSport màu đỏ quá nổi bật mà chúng tôi vừa đi vào chợ, đã có tin mật báo để chỉ vài phút sau người của ban quản lý đã xuất hiện để tra hỏi về giấy tờ và thăm dò xem chúng tôi tới đây với mục đích gì.

Một điều nữa dễ nhận thấy, là từ tháng 9 cho đến cuối năm vốn là mùa kinh doanh sôi động nhất ở Đồng Kỵ. Những năm trước, thời điểm này có thể thấy xe tải chở các mặt hàng gỗ vào ra tấp nập. Tuy nhiên, con đường chính ở Đồng Kỵ giờ vắng bóng xe. Các cửa hàng cũng ít thấy khách ghé thăm. Tưởng như chuyến đi lần này không đạt được mục đích. Nhưng những gì chứng kiến sau đó cho chúng tôi thấy dù gặp khó khăn, Đồng Kỵ đang nỗ lực để thay đổi. Những biến cố xảy đến như một điều không tránh khỏi trong quá trình “lột xác” để nâng mình lên một quy mô lớn hơn, chuyên nghiệp hơn.

Chúng tôi ghé vào siêu thị gỗ lớn nhất tại trung tâm Đồng Kỵ. Toà nhà Hướng Mai Center khánh thành cuối năm 2014, khi quy mô của cửa hàng 6 tầng nằm sâu trong phường không đủ đáp ứng nhu cầu của khách hàng cũng như tham vọng của công ty. Công ty được thành lập bởi ông Chử Văn Hướng, một trong những người được cho là dòng dõi Chử Đồng Tử, và bà Vũ Thị Mai, một nữ doanh nhân năng động của Bắc Ninh. Toà nhà 9 tầng rộng hàng nghìn mét vuông bày chật kín các sản phẩm gỗ từ sập tam diện tứ diện, các loại bàn ghế đủ phong cách, đồ thờ cho tới những vật dụng theo phong cách hiện đại. Nổi bật ở đây vẫn là những sản phẩm cầu kỳ làm theo phong cách giả cổ, được ưa chuộng bởi đa số khách hàng truyền thống của Đồng Kỵ.

Nhưng điều khiến chúng tôi ấn tượng là thái độ của những người bán hàng. Khi chúng tôi bước vào Hướng Mai Center, người phụ trách, anh Hiếu, tận tình giới thiệu với chúng tôi từng mẫu sản phẩm. Theo anh Hiếu, gỗ nhóm 1, đắt tiền nhất, gồm hương, trắc, mun và gụ. Một bộ sập tam diện gỗ hương có giá hơn 200 triệu đồng, một bộ bàn ghế 6 món cũng có giá từ vài chục triệu đồng, thậm chí những sản phẩm bằng gỗ trắc lên tới vài trăm triệu hay cả tỷ đồng cũng không hiếm. Vừa trò chuyện, nhóm phóng viên của chúng tôi vừa tiến hành quay phim, chụp ảnh từng sản phẩm. Ai từng đến Đồng Kỵ đều biết chụp hình là một trong những cấm kỵ bất thành văn. Nguyên nhân dễ lý giải, vì các cửa hàng sợ sẽ bị mất mẫu mã. Chưa kể tại các xưởng lớn, mỗi năm khách Trung Quốc thường đến đặt làm một vài sản phẩm riêng, với số lượng không nhỏ. Việc bị sao chép có thể làm mất đi mối hàng lớn trong năm.

Thoát Trung, mở cửa thị trường Âu, Mỹ

Rời Hướng Mai, chúng tôi tới Trung tâm trưng bày sản phẩm thương hiệu gỗ Đồng Kỵ, thuộc Hội gỗ mỹ nghệ Đồng Kỵ. Hội thành lập năm 2011, đến nay có sự tham gia của hầu hết các công ty gỗ lớn ở Đồng Kỵ, với số thành viên lên đến gần 250 đơn vị. Tiếp chúng tôi là ông Vũ Quốc Vương, Chủ tịch Hội.

Theo ông Vương, đúng là giai đoạn này gỗ Đồng Kỵ đang gặp phải hai khó khăn. Thứ nhất, thị trường trong nước chưa đủ mạnh. Hiện tại, sức mua trong nước chỉ chiếm khoảng 20% lượng hàng sản xuất ra. Nguyên do là các sản phẩm gỗ Đồng Kỵ đều là hàng mỹ nghệ nên giá đắt so với mặt bằng chung, trong khi kinh tế chưa hồi phục hoàn toàn để có thể thúc đẩy thị trường này phát triển. 

Ông Vũ Quốc Vương - Chủ tịch Hội gỗ mỹ nghệ Đồng Kỵ.

Thứ hai, thị trường xuất khẩu hiện tại chủ yếu là Trung Quốc. Còn nhớ hồi năm 2014, sau vụ giàn khoan Hải Dương 981, xuất khẩu khẩu gỗ sang Trung Quốc gần như tê liệt. Gỗ Đồng Kỵ lại càng khó khăn, bởi nếu Trung Quốc chỉ chiếm khoảng 15% xuất khẩu gỗ của Việt Nam, thì lại chiếm tới 70-80% xuất khẩu gỗ của Đồng Kỵ. Theo thống kê của Hội gỗ mỹ nghệ, lượng hàng xuất khẩu vào thời điểm đó giảm một nửa, có khi tới hai phần ba so với trước, giá bán cũng vì thế mà giảm theo. Nhiều cơ sở tạm ngưng sản xuất, hàng nghìn công nhân nghỉ việc, các xưởng còn lại cũng phải thu hẹp quy mô. Một phần nữa, người Trung Quốc nhập gỗ Đồng Kỵ là vì sản phẩm được làm từ gỗ quý trong tự nhiên. Như vậy, thị trường sẽ ngày càng giảm xuống do nguồn gỗ sẽ ngày càng khan hiếm.

Khó khăn, nhưng cũng chính là cơ hội lớn để gỗ Đồng Kỵ vươn lên. Cầm trên tay mẫu gỗ công nghiệp được cung cấp bởi đối tác nước ngoài, ông Vương cho biết từ năm 2016, Hội sẽ xuất xưởng một số sản phẩm sang châu Âu, Mỹ. Đây sẽ là những thị trường lớn mà nếu khai thác được, Đồng Kỵ sẽ thoát khỏi cảnh phụ thuộc vào Trung Quốc, tránh được nguy cơ mất nghề gỗ, và còn có thể nâng doanh số lên gấp 4-5 lần trong vài năm tới.

Sản phẩm dành cho thị trường Âu, Mỹ luôn đòi hỏi tiêu chuẩn cao hơn. Về mặt chất liệu, gỗ công nghiệp có độ bền lên tới hàng chục năm, nhờ được xử lý qua nhiều công đoạn phức tạp. Hiện tại, Hội gỗ Đồng Kỵ phải nhập gỗ nguyên liệu từ Pháp, Mỹ về để đóng các lô hàng dành cho thị trường này. Các nước như châu Âu, Mỹ, Nhật Bản hay một số nơi khác còn bắt buộc xác thực nguồn gốc gỗ hợp pháp, phải là gỗ trồng thay vì gỗ mọc tự nhiên.

Về sản phẩm, hiện tại khách hàng ở những nước trên ưa chuộng mẫu mã dùng ngoài trời. Với đồ nội thất dùng trong nhà, các xưởng gỗ Đồng Kỵ nói riêng cũng như ở Việt Nam chưa đủ thiết bị và trình độ gia công cho phù hợp.

Tuy nhiên, nếu khai thác được thị trường này, nâng lượng hàng xuất khẩu lên con số đủ lớn, Đồng Kỵ thậm chí có thể mở cả nhà máy sản xuất gỗ nguyên liệu tại chỗ thay vì nhập từ nước ngoài. Đây cũng là tiền đề cho việc đầu tư dây chuyền sản xuất, cải tiến sản phẩm, nâng cấp hệ thống phân phối nhằm chinh phục thị trường gỗ trong nước, với các sản phẩm rẻ hơn, kiểu dáng hiện đại hơn và phù hợp với thị hiếu của nhiều gia đình trẻ. Trước mắt, Hội gỗ mỹ nghệ đặt mục tiêu tới năm 2018 có thể tăng doanh số hàng xuất khẩu lên gấp 5 lần hiện nay, đạt 50 triệu USD/tháng.

Cũng như thời mở cửa, lớp tiền bối đã tìm ra con đường thoát nghèo, tạo nên ngôi làng nhiều giám đốc nhất Việt Nam, với những tên tuổi như Hưng Long, Mỹ Hà, Hướng Mai v.v., chúng tôi tin rằng thách thức mới sẽ đặt cơ hội vào tay những người trẻ để đưa Đồng Kỵ trở thành hình mẫu phát triển mới, một sự thịnh vượng dựa trên nền tảng bền vững.