Đúng vào ngày lễ Độc Lập của Hoa kỳ 4-7-2009, cô
Đặng thị Kim Thảo cho tôi biết có sự lẫn lộn về cây lan Thủy tiên
Dendrobium palpebrae mà tôi đã viết trong bài Lan Việt Den. farmeri Thủy
Tiên. Vậy xin đính chính lại như sau: Thân cây Den. farmeri và Den
palpebrae thân đều vuông 4 góc, nhưng cây Den. palpebrae cao hơn. Có lẽ
cũng vì vậy nhiều người lầm tưởng 2 giống là một và ngay các khoa học
gia thuộc thế hệ trước cũng cho cây Den. farmeri là đồng danh với cây
Den. palpebrae.
Trong nhiều tài liệu sách vở cũng ghi như vậy, thành ra trong khi viết bài này đầu óc tôi vẫn còn như ở trong mê hồn trận, nhất là 2 cây khá giống nhau về thân, lá và hoa cho nên dễ dàng lầm lẫn. Vậy xin trích dẫn theo các tài liệu sách vở như sau để chúng ta cùng suy ngẫm
• Trong cuốn The Orchid of Indochina trang 208, Gunnar Seidenfaden cho biết là cây Den. farmeri chỉ là đồng danh của cây Den palpebrae. Nhưng theo ông, 2 cây này nên tách riêng ra vì cây Den. farmeri có lẽ không mọc tại Đông Dương. Hơn nữa vỏ bọc (bract) hoa Den. palpebrae ngắn hơn và cấu trúc của hoa có phần khác biệt với nhiều danh từ khoa học mà tôi không thể dịch sang Việt ngữ được. Ông cũng nói thêm là Leonid Averyanov có gửi cho ông tấm hình mầu của hoa Den. palpebrae với chiếc vỏ bọc hoa ngắn hơn.
•
Sách Cây Cỏ Việt Nam trang 1023 của Phạm hoàng Hộ gọi cây Den.
palpebrae là Trâm vàng và Den. farmeri chỉ là đồng danh. Sách Phong Lan
Việt Nam của Trần Hợp trang 250 cũng cho cây Den. farmeri là đồng danh
của cây Den palpebrae và gọi cây này là Thủy Tiên.
• Theo CITES Orchid Checklist do vườn thảo mộc Kew biên soạn cho Tổ chức quốc tế bảo tồn các cây cỏ và cầm thú hiếm quý đã ghi nhận Việt Nam có cả 2 cây Den. farmeri và Den. palpebrae.
• Trong cuốn sách nói về các giống Dendrobium and it’s relatives trang 128 và 129 của Bill lavarck- Wayne Harris- Geoff Stocker nói 2 cây này khác nhau. Den. farmeri thân vuông chiều cao khoảng 15-20 cm, ngang 3 cm, hoa nhiều, to 3-4 cm mọc sát nhau và có cây ra hoa mầu hồng. Den. palpebrae thân cũng vuông nhưng cao tới 50 cm, ngang chỉ khoảng 1 cm. Hoa mầu trắng từ 6-15 chiếc ngang 4-6 cm và không có mầu tím hồng.
•
Theo cuốn Thực Vật Chí, loài Hoàng Thảo (Dendrobium) của Dương Đức
Huyến trang 144 nói về cây Den. farmeri, tên có lẽ in nhầm là Ngọc Điểm.
Cây này mọc tại Tuyên Quang, Nghệ An, Hà Tĩnh, Kontum, Đắc Lắc, Gia Lai
và Lâm Đồng. Thân dài 25-35 cm dầy 1.5-1.7 cm, hình con suốt với 4 gờ
dọc sắc. Hoa mầu trắng đường kính 3-4 cm. Den palpebrae trang 145 tên
Việt Thủy tiên vàng? Mọc tại Bắc bộ, Nghệ An, Kontum, Đắc Lắc, Lâm
Đồng. Thân dài 10-30 cm dày 1-1.5 cm, chùm hoa nhiều cánh hoa mầu trắng.
• Theo Internet Orchid Species Photo Encyclopedia cây Den. palpebrae rất dễ nhầm lẫn với Den. farmeri vì hoa của 2 cây và điều kiện sinh trưởng rất giống nhau. Những khác biệt chính yếu là cây Den. palpebrae cuống hoa dài hơn và hoa thưa hơn và hoa chỉ từ 6-10 chiếc ngang to 3.75 cm. Den.farmeri nhiều hoa to 5 cm và mọc sát nhau hơn.
Căn cứ vào nhưng điểm chính yếu của các sách vở tài liêu kể trên, chúng ta có thể kết luận như sau:
1. Cây den. farmerii và cây Den. palpebrae là 2 cây khác nhau, không thể coi là đồng danh được và Việt Nam có cả 2 cây.
2. Sự khác biệt giữa 2 cây như sau:
Trong tương lai sẽ có người hỏi sự khác biệt giữa cây cây Den farmeri và cây Den amabile như thế nào? và cũng có người sẽ hỏi vậy thì cây Den. palpebrae khác nhau với cây Den. thyrsiflorum ra sao?
Vấn
đề này xin nhường lai cho các nhà khoa học, những kẻ chơi lan tài tử,
chúng ta chỉ nhìn vào hình dáng và mầu sắc để phân biệt. Theo Karel
Pterzelka, trong lá thư của giáo sư Gunnar Seidenfaden gửi cho con ông
là Alex thì mầu sắc ít khi được dùng làm yếu tố chính để xác quyết mà
hình dáng của chùm hoa mới thực sự để cho việc định giá được trung thực.
(colour of orchids is seldom decisive for the determination, but the
shape of inflorescence is the true assessment for precise diagnosis).
Nguyễn Thiện Tịch cho biết: các tiêu chuẩn quan trọng để phân biệt giảm
dần như sau: sự cấu tạo, hình dáng, kích thước, mầu sắc.
Nhưng hiện nay các chuyên đang dùng cách thử nghiệm DNA để phân biệt giữa cây nọ và cây kia và chắc chắn sẽ không có sư sai lầm.
Trong chuyến về thăm quê hương vào tháng 3 vừa qua, chúng tôi thấy khá nhiều những cây lan kể trên, cũng như các bạn đã gửi hình cho. Xin lựa chọn một vài hình tiêu biểu, nếu có sự lẫn lộn cũng xin thông cảm bởi vì trong hình khó lòng phân biệt kích thước của thân cây và hoa.
Trong nhiều tài liệu sách vở cũng ghi như vậy, thành ra trong khi viết bài này đầu óc tôi vẫn còn như ở trong mê hồn trận, nhất là 2 cây khá giống nhau về thân, lá và hoa cho nên dễ dàng lầm lẫn. Vậy xin trích dẫn theo các tài liệu sách vở như sau để chúng ta cùng suy ngẫm
• Trong cuốn The Orchid of Indochina trang 208, Gunnar Seidenfaden cho biết là cây Den. farmeri chỉ là đồng danh của cây Den palpebrae. Nhưng theo ông, 2 cây này nên tách riêng ra vì cây Den. farmeri có lẽ không mọc tại Đông Dương. Hơn nữa vỏ bọc (bract) hoa Den. palpebrae ngắn hơn và cấu trúc của hoa có phần khác biệt với nhiều danh từ khoa học mà tôi không thể dịch sang Việt ngữ được. Ông cũng nói thêm là Leonid Averyanov có gửi cho ông tấm hình mầu của hoa Den. palpebrae với chiếc vỏ bọc hoa ngắn hơn.
 Den. farmeri |
• Theo CITES Orchid Checklist do vườn thảo mộc Kew biên soạn cho Tổ chức quốc tế bảo tồn các cây cỏ và cầm thú hiếm quý đã ghi nhận Việt Nam có cả 2 cây Den. farmeri và Den. palpebrae.
• Trong cuốn sách nói về các giống Dendrobium and it’s relatives trang 128 và 129 của Bill lavarck- Wayne Harris- Geoff Stocker nói 2 cây này khác nhau. Den. farmeri thân vuông chiều cao khoảng 15-20 cm, ngang 3 cm, hoa nhiều, to 3-4 cm mọc sát nhau và có cây ra hoa mầu hồng. Den. palpebrae thân cũng vuông nhưng cao tới 50 cm, ngang chỉ khoảng 1 cm. Hoa mầu trắng từ 6-15 chiếc ngang 4-6 cm và không có mầu tím hồng.
 Den palpebrae |
• Theo Internet Orchid Species Photo Encyclopedia cây Den. palpebrae rất dễ nhầm lẫn với Den. farmeri vì hoa của 2 cây và điều kiện sinh trưởng rất giống nhau. Những khác biệt chính yếu là cây Den. palpebrae cuống hoa dài hơn và hoa thưa hơn và hoa chỉ từ 6-10 chiếc ngang to 3.75 cm. Den.farmeri nhiều hoa to 5 cm và mọc sát nhau hơn.
 Den palpebrae |
1. Cây den. farmerii và cây Den. palpebrae là 2 cây khác nhau, không thể coi là đồng danh được và Việt Nam có cả 2 cây.
2. Sự khác biệt giữa 2 cây như sau:
• Den. farmeri thân ngắn 15-30 cm, to ngang, hoa nhiều và dầy nhưng nhỏ 3-4 cm có cây hoa mầu tím hồng gần giống với cây Den amabile Thủy tiên tím.Nói như vậy có người cho rằng cây nào mọc ở chỗ tốt sẽ cao lớn hơn, nhưng như vậy cũng không ổn bởi vì thông thường cây tốt sẽ cho nhiều hoa, nhưng tại sao cây Den palpebrae cao lớn hơn mà hoa lại ít hơn cây Den. farmeri.
• Den. palpebrae thân cao tới 50 cm, nhỏ ngang, hoa ít và thưa nhưng hoa lớn 5-6 cm mầu trắng.
Trong tương lai sẽ có người hỏi sự khác biệt giữa cây cây Den farmeri và cây Den amabile như thế nào? và cũng có người sẽ hỏi vậy thì cây Den. palpebrae khác nhau với cây Den. thyrsiflorum ra sao?
 Den farmeri |
Nhưng hiện nay các chuyên đang dùng cách thử nghiệm DNA để phân biệt giữa cây nọ và cây kia và chắc chắn sẽ không có sư sai lầm.
Trong chuyến về thăm quê hương vào tháng 3 vừa qua, chúng tôi thấy khá nhiều những cây lan kể trên, cũng như các bạn đã gửi hình cho. Xin lựa chọn một vài hình tiêu biểu, nếu có sự lẫn lộn cũng xin thông cảm bởi vì trong hình khó lòng phân biệt kích thước của thân cây và hoa.
Placentia 7-2009
BÙI XUÂN ĐÁNG
Nhận xét
Đăng nhận xét